Jemi mësur në këto tre dekada që në hapësirën publike të flitet për rrëzim të regjimit komunist, Shqipëri post-komuniste ose pluralizm politik. Kjo narrativë bëhet ma shurdhuese në data të caktuara me qëllim imponimin e një të ‘vërtete’ në kujtesën tonë kolektive. Pra, historia jo vetëm tentohet të shkruhet dhe rishkruhet sipas lenteve të njerëzve të interesuar, por paraqitet në formë lineare si ndarje epokash që ndjekin njëra-tjetrën në mënyrë kronologjike dhe pa lidhje shkakësore.
Qëllimi i kësaj ndërmarrje larjetruri
është për të ndërtuar imazhin e diskontinuitetit (thyerje epokash) mes regjimit
komunist dhe Shqipërisë post. Prandaj historia politike plazomhet si periudhë
ndarjesh kohore në përpara dhe pas – si kalim në një sistem tjetër
politik me sjellje, kulturë dhe kushte materiale totalitare të vdekura. Ky diskurs
regjim/post-regjim është prezent dhe dominues në rrethet e klasës politike,
një pjesë të mirë të botës akademike, medias, në shkolla, familje dhe shoqëri.
Por, a kemi përnjëmend të bëjmë
me diskontinuitet/shkëputje? A përputhet kjo qasje lineare dhe sterile ndaj historisë
së ndryshimeve politike me të vërtetën e Shqipërisë së tre dekadave të fundit?
Mendoj se narrativa dominuese Shqipëri
komuniste/post-komuniste është problematike, sepse, në fakt kemi të bëjmë
me vazhdimësi të regjimi, e manifestuar në sjellje, ide dhe qasje ndaj kulturës
materiale.
Në novelën Afterlives
(Pasjeta) shkrimtari fitues i çmimit Nobel në letërsi Abdulrazak Gurnah i
lindur në Zanzibarin post-kolonial tregon sesi e shkuara kriminale jeton përtej
vdekjes. Ideja qëndrore e librit është se nëse nuk përballemi me të shkuarën
kriminale, ajo na ndjek nga pas si fantazëm – jeton me ne edhe pse supozohet e vdekur.
Nëpërmjet alegorisë autori lidh të
shkuarën koloniale dhe konfliktuale të Zanzibarit me trajektoren e karaktereve
të librit, ndërsa fragmente të së shkuarës rishfaqen dhe formësojnë të tashmen.
Të ndriçuar nga ideja universale
e romanint të Gurnah, koncepti i pasjetës është integruar në shkencat politike
për të shpjeguar tranzicionet dhe riprodhimin e narrativave dominuese në forma
dhe mjete të tjera, por që thelb mbeten të njëjta.
Njëlloj si në Zanzibarin post-kolonial të Gurnah edhe në Shqipëri fantazma e enverizmit ka vijuar të jetojë pas vdekjes. Vazhdimësia e regjimit është manifestuar
në dy forma; së pari, si jehonë e së shkuarës e
cila vjon të ndikojë thellësisht në të tashmen nëpërmjet sjelljeve, kulturës
dhe ideve totalitare të ngulitura dhe riprodhuara në mënyrë të vazhdueshme –
dhe së dyti si pasuese e të shkuarës (aftermath) e ilustruar në qasjen ndaj kulturës
materiale.
Bartësit kryesor të sjelljeve,
kulturës dhe ideve totalitare janë elitat; ky grup njerëzish që sipas Thomas
Sowell e përcatkojnë veten si inteligjenca, pra ajo shtresë e shoqërisë që flet
gjuhën e dijes ka qenë në ballë të zgjatimit të regjimit komunist në Shqipëri. Sigurisht,
nuk mund të pritej objektivisht ndryshe pasi Shqipëria nuk pati disidencë të
mirfilltë dhe të organizuar, le të themi, për shembull si Polonia apo Çekosllovakia.
Megjithatë, elita e vetëquajtuar
post-komuniste në Shqipëri rimishëroj sjelljet dhe kulturën totalitare jo vetëm
si konstrukt por edhe si luftë për pushtet me mjete të tjera. Mjafton të
shikohet sesi organizohen dhe operojnë partitë politike, institucionet
akademike, zgjedhjet dhe media për të kuptuar se dikotomia regjim/post-regjim
është një konstruksion pa lidhje me të vërtetën. Përpjekjet e pasinqerta dhe pengesat
e procesit të lustrimit (pastrimit) të shtetit nga individë bashkëpunëtor apo aktor
të krimeve të regjimit komunist dëshmojnë se nuk ka thyerje epokash, por
vazhdimësi.
Përpos elitës politike e cila ka riprodhuar të njëjtat sjellje totalitare të maskuara me beze’ liberale, bota akademike ka riprodhuar dhe vazhdon të riprodhoje në një masë të madhe qëndrimet e historiagrafisë së regjimit komunist. Librat e shkollës janë sterile ndaj abuzimit me të drejtat e njeriut në kohën e komunizimit, ndërsa glorifikojnë sistemin si zhvillues dhe emancipues. Shkrimtarja Lea Ypi në kapitullin e fundit të librit “Të Lire” riprodhon pa verifikim faktesh dhe analizë historike mo-ta-mo narrativën e regjimit komunist sipas të cilit mbreti Zog u largua nga vendi me çantat me florinjt e thesarit të shtetit.
Vazhdimësia e regjimit ështe reflektuar
edhe në qasjen ndaj të shkuarës materiale. Strategjikisht kjo është kanalizuar
në rrënim të çdo strukture materiale jokomuniste, dhe nga ana tjetër në rigjallërimin
ose ma mirë me thanë romantizim të strukturave totalitare.
Pothuajse e gjithë arkitektura
urbane e mbretit Zog dhe trashigimia fashiste në Tiranë janë spastruar nga
memoria kolektive ose lënë në rrënim. Bunkerët e udhqëheqjes komuniste janë
rivitalizuar dhe zbukuruar, vila e Enver Hoxhës është hapur për evente elegante
dhe mauzoleu i tij është ridizenjuar në forma moderniste.
Ndërkohë, shumica e vendkrimeve të
regjimit; Burgu i Spaçit, Burrelit dhe Kampet e Përqëndrimit po restaurhen,
rimodelohen dhe romantizohen me qëllim relativizimin e krimeve të regjimti
totalitar.
Pra, njëjtë si jehon zëri në hapësirë
të mbyllur, edhe regjimi komunist vazhdon të jetojë në froma, kulturë politike
dhe sjellje. E vërteta thotë Roger Scruton nuk është thjeshtë çështje faktesh,
por mbi të gjitha është detyrim moral ndaj shoqërisë. Kësisoj të flasësh në
termat regjim/post-regjim i zgjat jetën gënjeshtrës, dhe të jetosh me
rrena shkatërron themelin moral të shoqërisë, vijon Scruton.
Comments
Post a Comment